Brusselse brandweer doorgelicht: audit legt racisme en seksisme bloot

Geen duidelijke tuchtprocedures, te veel schroom om racisme of seksisme te melden en leidinggevenden die de klachten minimaliseren. Een externe audit van de Brusselse brandweer legt enkele structurele problemen van discriminatie bloot. “Dit vergt een werk van vele jaren."

Twee op de drie brandweervrouwen is al eens slachtoffer geworden van seksisme op het werk. Bij de brandweerlui van niet-Europese herkomst maakte hetzelfde percentage al eens racisme mee. Discriminatie in de administratieve diensten, of tegenover mannen van Belgische of Europese afkomst, ligt veel lager. Dat blijkt uit een externe audit van consultancybureau Moore bij de Brusselse brandweer.

Die audit is een jaar geleden besteld door bevoegd staatssecretaris Pascal Smet (one.brussels-Vooruit), als reactie op een aantal incidenten van discriminatie binnen en buiten het korps. In oktober 2019 werd de helm van een brandweerman met migratieachtergrond beklad door collega’s, die er ‘aap’ op schreven en ‘ga terug naar Molenbeek’. In juni vorig jaar gooide een brandweerman een banaan naar een zwarte man in een ziekenhuis. En dan zijn er nog verschillende onderzoeken naar racistische uitlatingen op sociale media, onder meer van vakbondsman Eric Labourdette.

“Het zijn geen geïsoleerde gevallen: het gaat om een structureel probleem binnen de brandweer”, zei juriste Sophie Vincent van gelijkekansencentrum Unia dinsdag in het parlement. Daar vond een hoorzitting plaats over het diversiteitsbeleid bij de Brusselse brandweer. Unia kan zelf geen verhalen of feiten delen om de privacy van de getuigen te beschermen, maar kreeg al een tiental meldingen over de Brusselse brandweer.

Sofian* wil wel getuigen bij onze redactie. Hij is zelf al ettelijke jaren aan de slag bij de Brusselse brandweer en vindt het racisme een structureel probleem op de werkvloer. “Veel mensen van buitenlandse afkomst geraken zelfs niet door de selectie om hier brandweerman- of vrouw te worden.”

En als mensen de selectie wél halen, beginnen de racistische opmerkingen pas echt, volgens Sofian. “Ik hoor dan zaken zoals ‘makakken stinken’ of ‘als het van mij afhangt, dan komen hier geen zwetten werken”, klinkt het. “Na verloop van tijd ging ik zelfs meedoen om mijzelf te beschermen.”

Het blijft ook niet bij verbaal geweld. “Als je moslim bent, dan durven ze weleens varkensvlees in je eten gooien of een valse bom in je locker steken”, zegt Sofian. Volgens hem worden ook vrouwen niet gespaard van discriminatie. “Vrouwen krijgen voortdurende seksistische opmerkingen.”

Weinig diversiteit

De audit van consultancybureau Moore moest verder uitklaren of het racisme en seksisme een structureel probleem is of niet. Dat is nochtans wat de brandweer zelf tegenspreekt. Bij de start van de audit vorig jaar verklaarde woordvoerder Walter Derieuw nog dat het "woorden en daden van enkelingen" zijn. Dat herhaalt hij deze dinsdag nog eens in een reactie aan onze redactie. Ook voor parlementslid Mathias Vanden Borre (N-VA) toont de audit een genuanceerd beeld over de toestand bij de Brusselse brandweer. "Er is geen structureel racisme bij de Brusselse brandweer. De meerderheid moet stoppen met de heksenjacht en inquisitie op basis van geruchten", meent het N-VA-parlementslid.

Dominiek Lootens-Stael (Vlaams Belang) leert uit de audit dat de leiding en begeleiding van het personeel voor verbetering vatbaar is. "Voor een organisatie waarvan de leden vaak in zeer moeilijke omstandigheden moeten werken en zelf dikwijls slachtoffer zijn van racisme en geweld is de uitkomst van de audit goed nieuws", vindt hij. "Nergens blijkt uit de cijfers dat er een probleem is van een diepgaand structureel racisme."

Volgens de auditeurs van Moore is er toch meer aan de hand: op basis van interne documenten van de brandweer, 45 diepte-interviews met het personeel en een enquête met 479 medewerkers concluderen ze dat er vaak te weinig vertrouwen is om problemen van discriminatie aan te kaarten.

“De meeste medewerkers zijn fier om bij de brandweer te werken, voelen zich goed in het team en hebben evenveel vertrouwen in hun collega’s, ongeacht hun origine of geslacht. De meerderheid meent ook dat leidinggevenden iedereen gelijk behandelen”, zei Johan Carton van consultancybureau Moore. Alleen: de meerderheid van de mensen die de vragenlijst invulden, zijn mannen en hebben geen migratieachtergrond. In het hele Brusselse brandweerkorps is maar 9 procent vrouw en heeft minder dan één op de tien een niet-Europese afkomst. “De brandweer is niet echt een weerspiegeling van de Brusselse samenleving”, zei Carton daarover.

Eens de resultaten worden opgesplitst per geslacht of origine, is het duidelijk dat meer mensen problemen ondervinden met seksisme of racisme. “Drie op de tien vrouwen en drie op de tien mannen met een migratieachtergrond vinden niet dat hun leidinggevenden iedereen gelijk behandelen of voldoende tegen discriminatie optreden”, aldus Carton. “Vrouwen vinden de rekrutering ook niet gelijk voor iedereen.” Ze zijn ook veel kritischer over racistische, seksistische of homofobe moppen op het werk. In de hele steekproef vindt nog vier op de tien brandweermensen dat zo’n moppen moeten kunnen. Dat percentage is half zo laag bij vrouwen en bij mannen met een migratieachtergrond.

Weinig meldingen

En vooral: bij vrouwen en mannen met een niet-Europese herkomst bestaat de discriminatie wel degelijk. Twee op de drie heeft dit al eens meegemaakt, waarvan een kwart nog in het laatste jaar. Toch durft maar ongeveer de helft van deze collega’s hier intern melding van maken.

De auditeurs benadrukken wel dat het gaat over een beperkt aantal personeelsleden. “Er is een probleem van racisme en seksisme in een beperkt aantal ploegen, maar de perceptie leeft dat de directie die problemen onderschat, minimaliseert of banaliseert”, zei Carton. Daarom hebben slachtoffers vaak weinig vertrouwen dat hun melding correct zal worden opgevolgd.

Dat is ook de indruk die brandweerman Sofian heeft. “Binnen de kazernes wordt niet naar ons geluisterd, want in plaats van het probleem aan te pakken, sanctioneren ze de persoon die het meldt”, klinkt het. “Het gaat zelfs zo ver dat sommigen vrezen om ontslagen te worden.”

Tegelijk leeft de indruk dat de vakbonden hen weinig zullen steunen. “Er is een duidelijke cultuur van niet-melden van racisme en seksisme", zegt Carton over de audit. Bij de interne vertrouwenspersonen kwamen vorig jaar bijvoorbeeld maar zes meldingen toe van seksisme of racisme, de jaren daarvoor geen enkele. (Lees verder onder de foto)

Cultuuromslag

De audit geeft een hele reeks aanbevelingen, zoals een aparte ombudspersoon om klachten te behandelen, extra sensibilisering rond leiderschap en communicatie en een herziene rekrutering, eventueel met streefcijfers om voldoende vrouwen aan te werven. Ze vragen ook een heldere gedragscode, een social mediabeleid en een uniforme tuchtprocedure, waardoor alle feiten op dezelfde manier worden bestraft.

“Het is cruciaal dat de brandweer een heldere missie, visie en duidelijke waarden heeft. Vandaag heeft men dit niet. Als je dat niet hebt, kan je ook moeilijk 1.300 medewerkers achter dezelfde vlag laten staan”, zei Johan Carton in de commissievergadering. “Dat is een werkpunt dat een aantal jaren zal vergen. Er moet een cultuur komen van gedeelde verantwoordelijkheid en respect. Die moet ondersteund worden door elke leidinggevende.”

De auditeurs stellen voor dat de Brusselse regering de plannen rond diversiteit tweejaarlijks evalueert en dat de operationele ploegen elke vijf à zes jaar een nieuwe samenstelling krijgen. “Dat kan de diversiteit en de samenwerking alleen maar bevorderen”, zei Carton. Vanuit Unia zei directrice Els Keytsman dat zij alle aanbevelingen van de audit onderschrijft. “Het komt er nu op aan om de aanbevelingen te vertalen naar concreet beleid", zei ze.

Eén minuut stilte

Het parlement gaat nu de komende weken verder discussiëren over deze aanbevelingen. Parlementsleden Jamal Ikazban (PS) en Hicham Talhi (Ecolo), die beiden al eerder racisme bij de brandweer aankaartten, waren teleurgesteld dat Unia geen verhalen kon delen. “Kunnen we al spreken over structureel racisme?”, wou Ikazban weten. “Ik steun veel van de aanbevelingen, maar hoe kunnen wij met dezelfde leidinggevenden functioneren in de toekomst als het deze personen zijn die de problemen vandaag ontkennen of minimaliseren?”, vroeg Talhi. “Men spreekt nergens over een wissel van bepaalde oversten.”

Commissievoorzitter Guy Vanhengel (Open VLD) sloot de vergadering af met een minuut stilte voor alle Brusselse brandweervrouwen. Staatssecretaris Smet zal op 18 mei reageren in het parlement. "Het is nu geobjectiveerd en vastgesteld. Nu is het aan de directie om die aanbevelingen op te nemen. We zullen hen daarin ondersteunen om de werkcultuur te veranderen", zei Smet dinsdag aan BRUZZ. "De komende maanden en jaren zal daar hard aan gewerkt moeten worden."

*Sofian is een schuilnaam. De naam van de getuige is wel bekend bij de redactie.